"ПАЎСТАЛАЯ З РУІН..."

(Адраджэнне Мінскай абласной бібліятэкі  ім. А.С.Пушкіна пасля нямецкай акупацыі)

(чытаць артыкур на рускай мове / читать статью на русском языке)

Мінская абласная бібліятэка ім.А.С.Пушкіна - адна з найстарых бібліятэк у Мінску. Яна была адкрыта 25 снежня 1900 годада 100-годдзясадня нараджэння паэта і на працягу некалькіх наступных дзесяцігоддзяў стала адным з найбуйнейшыхкультурных цэнтраў  г.Мінска.

У сакавіку 1938 г. бібліятэка была рэарганізавана ў Мінскую абласную бібліятэку ім.А.С.Пушкіна  і стала буйным культурным цэнтрам не толькі горада, але і ўсёй вобласці.

У чэрвені 1941 г. мірнае жыццё краіны была перапынена вераломным нападам на яе гітлераўскай Германіі. Тэрыторыя Беларусі апынулася часова акупаванай нямецка-фашысцкімі захопнікамі. На палях бітваў апынуліся і супрацоўнікі Мінскай абласной бібліятэкі ім.А.С.Пушкіна.

Вось іх імёны:

Калі пачалася вайна Пётр Іванавіч Кляўко сышоў на фронт добраахвотнікам. З ліпеня 1941г. па чэрвень 1943 г. служыў радавым у Дзейсным войску Цэнтральнага фронта, быў паранены і доўгі час знаходзіўся на лячэнні. Пасля вайны працаваў у бібліятэцы на пасадзенамесніка дырэктара.

Іван Міронавіч Вагін ваяваў на Ленінградскім фронце ў 5-й Асобнай брыгадзе маракоў на пасадзе камандзіра батарэі, з 1943 па 1947 гг. служыў у сістэме Мінна-тарпеднагааддзела СБФ на пасадзекамандзіра карабля. Быў узнагароджаны двума ордэнамі  і 8медалямі. У 70-е гады Іван Міронавіч працаваў на пасадзезагадчыка гаспадарчым аддзелам бібліятэкі ім.А.С.Пушкіна.

Авіяцыі сваё жыццё прысвяціў ДробышаўскіАндрэй Васільевіч. У 1929 г. ён быў закліканы ў шэрагі Чырвонага Войска, а ў 1931 г. пасля дэмабілізацыі, паступіў вучыцца ў авіятэхнікум, пасля заканчэнняякога працаваў у сістэме Грамадзянскай авіяцыі. У чэрвені 1941г. Андрэй Васільевіч  быў эвакуяваны разам з навучальнай эскадрылляй Грамадзянскай авіяцыі ў Акцюбінск. У 1942 г. па асабістай просьбе  быў адкамандзіраваны ў Дзейснае войска-авіяцыю Далёкага дзеяння, дзе праслужыў да ліпеня 1946г., пазней  працаваў у бібліятэцы ліфцёрам.

Некаторыя супрацоўнікі бібліятэкі памятаюць яшчэ ГарэлікТамару Захараўну і Сандлера Льва Ісакавіча.

Тамара Захараўна нарадзілася ў Бранскай вобласці. У гады акупацыі  знаходзілася ў партызанскім атрадзе, затым ваявала на Беларускім фронце. Была санітаркай, брала ўдзел у вызваленні Ўсходняй Прусіі, Кенігсберга. Узнагароджана медалямі: "За перамогу над Германіяйу Вялікай Айчыннай вайне 1941 – 1945гг.", "За ўзяцце Кенігсберга",  "50-гадоў Узброеных сіл СССР".  У бібліятэцы доўгія гады Тамара Захараўна працавала загадчыцайаддзела кнігасховішча. 

Сандлер Лёваў Ісакавіч нарадзіўся ў г.Орша, у 1939 г. уступіў у члены ВЛКСМ, а ў 1941 г. скончыў СШ № 17 у г.Мінску. Улетку  41-го годаразам з сям'ёй быў эвакуяваны ў Свярдлоўск, працаваў на Уралмаше.  У 1943 г. Леў Ісакавіч быў закліканы  ў шэрагі Савецкага Войска, ваяваў на Бранскім і 1-м Прыбалтыйскім франтах. Удзельнічаў  у вызваленні гарадоў Лепель, Глыбокае, Паставы. Узнагароджаны медалямі  "За баявыя заслугі", "За перамогу над Германіяйу Вялікай Айчыннай вайне 1941 – 1945гг.", "Дваццаць  гадоў Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941 – 1945гг." ды інш. На фронце Лёў Ісакавіч атрымаў  аскепкавае раненне грудной клеткі і скразное раненне лапаткі. У 1947г. ён скончыў Свярдлоўскую пяхотную вучэльню, а затым працаваў  палітпрацаўніком, спачатку ў Свярдлоўскай, а затым у Томскайпяхотнайвучэльнях. З 1955 па 1961гг. працаваў кіраўнікомаддзела культуры Ўздзенскага раёна. У бібліятэку ім.А.С.Пушкіна Лёў Ісакавіч прыйшоў працаваць у 1961 г. на пасаду метадыста.

Гонарам бібліятэкі таксама з'яўляюцца: Якушаў Іван Міхайлавіч, які  вызваляў гарадыБаранавічы, Бабруйск, Бранск, Кобрын. Ён быў узнагароджаны ордэнамі "Чырвонага Сцяга", "Айчыннай вайны II ст.", "Чырвонай Зоркі" і інш.

Пракашко Георгій Васільевіч браў удзел у вызваленні Румыніі, Вугоршчыны, Чэхаславакіі, Аўстрыі, узнагароджаны 3 ордэнамі і 6 медалямі.

Сергейчык Іван Уладзіміравіч удзельнічаў у абароне Масквы, у вызваленні М.Яраслаўца, Вязьмы, Мінска, Кенігсберга і інш. Вызваляў Літву, Польшчу, Нямеччыну. Узнагароджаны ордэнамі і медалямі.

Барценева Ідэя Міхайлаўна  ваявала  са студзеня 1942г. па ліпень 1944г., была ўзнагароджана медалем "За баявыя заслугі".

У гады вайны па ўсёй рэспубліцы быў разгорнутыпартызанскі рух. У партызанскім руху ўдзельнічаў  Еўдакімчык Васіль Аляксандравіч. 14 ліпеня 1943 г. Васіль Аляксандравіч сышоў у партызанскі атрад (1943-1944гг.). Падчас аднаго з баёў на Піншчынебыў цяжка паранены: пазбавіўся зроку, атрымаў апёк твару, грудной клеткі і рук. Маладога байца эвакуявалі за лінію фронта ў Маскву. Толькі дзякуючы акадэміку Філатаву Васіль Аляксандравіч зноў убачыў навакольны свет. У верасні 1944г. Васіль Аляксандравіч паступіў на гістарычны факультэт Белдзяржуніверсітэта, але ў сувязі з пагаршэннем здароўя (пачаўся запалечныпрацэс у вачах) у 1948г. змушаны быў пакінуць вучобу. У Мінскай абласной бібліятэцы стаў  працаваць з 1954 г. на пасадзебібліятэкара чытальнай залы. Удзельнічала ў партызанскім руху і Дзедава Лізавета Максімаўна, пасля вайны працавалая таксама бібліятэкарам чытальнай залы.

За 3 гады акупацыі было  знішчана больш паловы нацыянальных багаццяў рэспублікі. Вялікія страты панеслі ўстановы навукі і культуры, у тым ліку бібліятэкі. Папакутавала і Мінская абласная бібліятэка імя А.С.Пушкіна. Да вайны яна мела рэдкія выданні, шырока былі прадстаўлены ўспаміны, дзённікі сучаснікаў Пушкіна, дакументы.

Пасля вайны бібліятэка апынулася куды ў больш жаласнымстане. Каля 400000 экз. кніг было знішчана. Фактычна бібліятэка стала адраджацца нанова.

У ліпені 1944 г. былапрынята пастанова за N 410 Рады народных камісараў БССР "Пра аднаўленне кніжнага фонду Дзяржаўнай бібліятэкі БССР імя Леніна, абласных, гарадскіх і раённых бібліятэк". Для аднаўлення фонду бібліятэкі кнігі паступалі з Дзяржаўнага фонду літаратуры, з бібліятэк Масквы, Ленінграда, Свярдлоўска і інш. гарадоў краіны. Дырэктар бібліятэкі неаднаразова ездзіў за літаратурай  у Маскву і Горкі. Мінчукі неслі свае асабістыя кнігі ў бібліятэку.

10 пакояў бібліятэкі было завалена фашысцкай літаратурай. Першай задачай бібліятэкі з'яўлялася ачышчэнне памяшкання ад нямецкіх кніг.

У загадзе № 1 ад 24 кастрычніка 1944 годаадзначана, што вялікай праблемай у працы бібліятэкі являлется адсутнасць дроў і святла, звярталася ўвагана тое, што першым чынам, неабходна было прывесці ў гатовасць памяшканне бібліятэкі: зашкліць, вымыць,  і абклеіць да зімы вокны, давесці да ладу ўваходныя дзверы, атрымаць  дровы для апалу, усталяваць печкі, забяспечыць своечасовы выраб штампа і друку бібліятэкі, правесці праводку. Дырэктар бібліятэкі праз Варашылаўскірайкам партыі замаўляўпра перадачу трафейнага піяніна ці раяля. Надаваласявялікая ўвага  афармленню бібліятэкі, прапагандзе літаратуры. 

Вызначаныя патрабаванні прад'яўляюцца  да працы чытальнай залы, асабліва да перыядычных выданняў: патрабавалася ашалёўваць выданні штодня, вывешваць  газету на стэндзе, падкрэсліваючы чырвоным алоўкамнайбольшважныя артыкулы.

Неабходна было звязацца  з газетай "Савецкая Беларусь" для атрымання  і  выстаўленні на сталах  штодзённых зводак Саўінфармбюро.

На абанеменце на сталах неабходна было выстаўляць літаратуру даведкавага характару і слоўнікі, папоўніць фонд другімі асобнікамі часопісаў. Было рэкамендавана прагледзець  фонд чытальнай залы, з тым, каб перадаць абанементу частка літаратуры. Нададзена ўвага і падвышэнню кваліфікацыі.

У аднаўленні бібліятэкі прынялі ўдзел наступныя супрацоўнікі: Каржыцкая О.Х., ХутарнэнкаА.Ф., Ступуцька (?), Дзергачова(?), ЗедзінаВ.І. ды інш. У будныя і выходныя дні яны на сваіх плячах выносілі смецце з будынка, фашысцкую літаратуру, збіралі кнігі ў насельніцтва. У 1944 г. дырэктарам бібліятэкі быў Вайнберг Барыс Вяніямінавіч,  які працаваў да вайны дырэктарам школы № 45. З 1 лістапада 1945 г. дырэктарам бібліятэкі становіцца Эберлін Л.Г., а Вайнберг займае пасадунам. дырэктарапа навуковай частцы.

Як і ўсё насельніцтва краіны, з-за недахопы прадуктаў, супрацоўнікі бібліятэкі атрымлівалі лімітныя карткі. Штомесяц у бібліятэцы складаўся спіс асобаўна атрыманне харчовых картак. Заработная плата была невялікай. Заг. абанементам атрымліваў 900 руб., старэйшы бібліятэкар 650 руб., бібліятэкар 500 руб.

Да 1946 г. бібліятэка налічвала 15 супрацоўнікаў. Сярод іх: дырэктар, нам. дырэктары, заг. дзіцячым аддзяленнем, заг. аддзелам апрацоўкі, заг. чытальнай залы, заг. аддзела абанемента, 4 старэйшых бібліятэкара, 4 бібліятэкара і адзін памагаты. З іх з вышэйшай адукацыяй было 5 чалавек, астатнія з няскончанай вышэйшай і сярэдняй адукацыяй. У красавіку 1945 г. на аўтазборачным заводзе адкрываецца філіял Мінскай абласной бібліятэкі. Загадчыцайпрызначаецца  ЛапаткаВалянціна Ягор’яўна.

Бібліятэка бярэ ўдзел у падрыхтоўцы да выбараў у мясцовуюРады дэпутатаў працаўнікоў, актыўна ўдзельнічае ў гаспадарча-палітычных кампаніях.

Для паляпшэння бібліятэчнага абслугоўвання насельніцтва бібліятэка шырока разгарнула перасоўную працу. У сакавіку 1946 г. прымаецца рашэнне ўкамплектаваць 20 бібліятэк-перасовак, якія ўключаюць брашуры , кнігі і часопісы, прысвечаныя вясновай пасяўной кампаніі.

У плане працы бібліятэкі  на 1947 г. адзначалася, што неабходна звярнуць адмысловую ўвагу на моладзь, сельскую і гарадскую інтэлігенцыю, на падвышэнне культурнага ўзроўня сельскага насельніцтва.  Бібліятэка ўжывае розныя формы і метады масавай працы з чытачамі: арганізуюцца выставы, гучныя чытанні, літаратурныя вечары, чытацкія канферэнцыі і інш. Было палепшана метадычнае кіраўніцтва: праводзіліся семінары, складаліся і рассылаліся бібліятэкам вобласці распрацоўкі масавых мерапрыемстваў, метадычныя ўказанні.

У 1948 г. кіраўніцтва бібліятэкінадае сур'ёзнуюўвагукадрам - іх прафесійнай падрыхтоўцы, кваліфікацыі. Надаецца сур'ёзная ўвага камплектаванню бібліятэкі, якасна паляпшаецца і расце яе фонд. У 1948 г. бібліятэка атрымлівала 13 найменняў перыядычных выданняў: "Праўда", "Весткі",  "Звязда", "Культура і жыццё", "Камсамольская праўда", "Савецкая Беларусь" і інш.

Да 1948 г.  у бібліятэцы налічвалася 22 працаўніка. У гэтым жа годзеў парку імя "Перамогі" адкрываецца філіял бібліятэкі, якім ведае Сухачова Марыя Максімаўна.

25 траўня 1949 г. на паседжанні выканаўчага камітэта Мінскай абласной Рады дэпутатаў працаўнікоў прымаецца рашэнне за N 397 "Пра правядзенне 50-летняга юбілею Мінскай абласной бібліятэкі імя А.С.Пушкіна".

Улічваючы вялікае значэнне і ролю  абласной бібліятэкі ў абслугоўванні працаўнікоўраёнаў вобласці, у сувязі з 50-годдзем садня яе заснавання і 150-летнім юбілеем з дня нараджэння А.С.Пушкіна было вырашана адзначыць гэтыя ўрачыстыя даты і правесці навукова-літаратурную сесію, на якой з дакладам "Пушкін у беларускай літаратуры" выступіў паэт Аркадзь Куляшоў.

У загадзе №80 ад 6 чэрвеня 1949 г.  Камітэта па справах культурна-асветных устаноў пры Радзе Міністраў БССР "А 50-летнім юбілеі Мінскай абласной бібліятэкі імя А.С.Пушкіна" адзначалася: "Створаная ў дні імпрэзы 100-летняга юбілею з дня нараджэння Пушкіна ў горадзе Мінску публічная бібліятэка імя геніяльнага народнага паэта, правяла за 50 гадоў свайго існавання вялікую працу па пасоўванні кнігі ў масы, па выхаванні савецкага патрыятызму, па прапагандзе палітычнай, сельскагаспадарчай, тэхнічнай  і мастацкай літаратуры. За апошні час бібліятэка палепшыла масавую працу, сістэматычна праводзіць чытацкія канферэнцыі, арганізуе сустрэчы чытачоў з беларускімі пісьменнікамі і паэтамі. Вялікую працу правялі працаўнікі абласной бібліятэкі па падрыхтоўцы і правядзенню 150-годдзясадня нараджэння А.С.Пушкіна". Абласная бібліятэка імя А.С.Пушкіна была ўзнагароджана  Ганаровай Граматай Прэзідыума Вярхоўнай Рады БССР.

У 1952 г. бібліятэка адзначыла 30 гадоў садня адукацыі піянерскай арганізацыі. У дзіцячым аддзяленні бібліятэкі былі праведзены масавыя мерапрыемствы, прысвечаныя гэтай даце.

На канцы 1955 гада фонд бібліятэкі складаў 130527 экз. кніг, часопісаў і брашур, 8036  чытачам  было выдадзена на працягу года 99828 экз.кніг. У бібліятэцы працавала 23 чалавекі. Супрацоўнікамі  бібліятэкі была аказана значная дапамога раённым і сельскім бібліятэкам у наладжванні ўліку і справаздачнасці ў бібліятэках. Праца вялася ў кірунку аказання практычнай дапамогі раённым, сельскім, гарадскім і калгасным бібліятэкам, а таксама бібліятэкам МТС у арганізацыі іх кніжных фондаў, у правядзенні масавых мерапрыемстваў, у працы культурніцкіх установаўу вобласці па прапагандзе рашэнняў Пленумаў ЦК КПСС, у арганізацыі чытацкіх каталогаў, у пасоўванні ў масы марксісцка-ленінскай, агратэхнічнай, тэхнічнай і сельскагаспадарчай літаратуры, а таксама літаратуры па іншых галінах навукі, культуры і мастацтвы.

Пачынаючыз 1959 г. бібліятэка праводзіла вялікую працу па вывучэнні кніжнага фонду, падчас якой працаўнікі бібліятэкі выяўлялі, якія выданніадсутнічаюць, адбіралі для пераразмеркавання непрофільную і дублетную літаратуру, спісвалі састарэлую.

Паляпшэнню абслугоўвання чытачоў спрыялі ўводзіны адкрытага доступу да фонду, узмацненне кіраўніцтва чытаннем, пашырэнне даведкава-бібліяграфічнай службы.

У 1960-х гг. супрацоўнікі бібліятэкі надаюць вялікую ўвагу паляпшэнню метадычнага кіраўніцтва бібліятэкамі вобласці і паляпшэнню бібліятэчнага абслугоўвання жыхароў сёлаў і гарадоў вобласці.

У сацыялістычныхабавязкахсупрацоўнікаў бібліятэкі 1963 года адзначалася: "Лічыць галоўнай задачай працаўнікоў бібліятэкі - паляпшэнне ўтрымання і ідэйнага ўзроўня ўсіх бібліятэк вобласці, ператварыць іх у сапраўдныя цэнтры масавай палітычнайпрацы з кнігай у горадзе і на сяле, засяродзіць галоўную ўвагу на шырокае растлумачэнне рашэнняў XXII з'езду КПСС. Прыняць актыўны ўдзел у арганізацыі шырокай прапаганды дасягненняў тэхнічнай і сельскагаспадарчай навукі і перадавога досведу. У мэтах паляпшэння камплектавання кніжнага фонду і яго захаванасці пры выездах у раёны праводзіць аналізы кніжных фондаў бібліятэкі, ажыццяўляць кантроль за якасцю камплектавання.  Паляпшаць аказанне метадычнай дапамогі бібліятэкам вобласці, шырэй укараняць і абагульняць перадавы вопытбібліятэчнай працы."

Найбольш важнайпадзеяй 1966 года стаў XXIII з'езд КПСС.  Мінская абласная бібліятэка надавала вялікую ўвагу прапагандзе матэрыялаў з'езду. Праца бібліятэкі была накіравана на аказанне метадычнай і практычнай дапамогі раённым, гарадскім,мястэчкавымі сельскім бібліятэкам. Дапамога гэта ажыццяўлялася шляхам выездаў працаўнікоў аддзелаў непасрэдна ў бібліятэкі з мэтай кансультацый, праверак, дачы рэкамендацый і рад, удзелуў працы семінараў клубных і бібліятэчных працаўнікоў, выступаў з лекцыямі і дакладамі.

Выконваліся даручэнні абкама партыі, аблвыканкама, абкама прафзвязу, злучаныя з праверкай бібліятэк парткабинетаў, падрыхтоўкай пытанняў на аблвыканкам дыінш. Бібліятэка актыўна ўключылася ва Ўсесаюзны грамадскі агляд бібліятэк, прысвечаны 50-годдзю Савецкай улады. Істотна палепшылася выдавецкая база. На працягу года было выдадзена 17 прац: "Па ленінскіх запаветах мы будуем камунізм", "XXIII з'езд КПСС на працоўны подзвіг кліча", "Ведай свой родны край" і інш.

У лістападзе 1971 г. бібліятэка атрымала новае памяшканне. Былі створаныявыдатныя ўмовы для працы ўсіх аддзелаў і службаў бібліятэкі, у штат якой уваходзіла 62 бібліятэчных працаўніка. Бібліятэку ўзначаліла Надзея Цімафееўна Балукова.

Пачалося фармаванне новай структуры абслугоўвання чытачоў, засваенне новых кірункаў у працы.

Сёння Мінскую абласную бібліятэку імя А.С.Пушкіна можна лёгка знайсці па адрасе:

вул. Гікалы, 4 (ст.м. Плошча Якуба Коласа, выйсце ля ЦУМа)

(с) Пушкінскі цэнтр (Мінская абласная бібліятэка імя А.С.Пушкіна)
(с) Томаш Воўк (пераклад на беларускую мову, апрацоўка фота)